Status: publish Date: 2018-01-14 22:01:04 Link: https://goodgrid.nl/de-vakorganisatie-als-platform/ (Dit artikel publiceerde ik eerder, op 14 januari 2018, op *contezza.nl. De alinea’s in blauw, de kop erboven en de opsomming daarbinnen ontbraken in het eerder gepubliceerde artikel)*
De slagkracht van de traditionele vakbeweging neemt af. De traditionele vakbeweging is complex georganiseerd en draagt een grote culturele en organisatorische last met zich mee. Ze lijkt niet goed in staat zich aan te passen aan de nieuwe informatiemaatschappij. In dit artikel schetsen we een toekomstbeeld op basis van onze kennis van digitale transformatie en ervaring met de traditionele vakbeweging. De exponentiële vakbeweging beantwoordt aan actuele behoeften op basis van de inzichten van vandaag.
We kwamen op het idee voor dit artikel door het nieuws dat de werkgeversorganisaties meer steun willen voor CAO’s. In de interpretatie van dit nieuws leggen we het verband met de veranderende positie van de vakbeweging. Symptomen daarvan zijn doorlopende samenvoegingen van bonden, afnemende ledenaantallen en strubbelingen in de top van die bonden. De oproep van de werkgevers geeft aan dat een vakbeweging nog steeds relevant is. Diezelfde signalen worden ook gegeven door oprichting van nieuwe bonden zoals Alternatief voor Vakbond en PO in Actie. De tegenstrijdigheid van een kwakkelende vakbeweging en anderzijds signalen van de behoefte aan een vakbeweging, is de basis voor een interessante denkrichting.
In de 19e eeuw verenigden arbeiders zich als reactie op de industriële revolutie. Dat was noodzakelijk omdat de mechanisering en schaalvergroting enorme gevolgen had voor de arbeidsomstandigheden van individuele werknemers. Er was een gezamenlijk antwoord nodig op de maatschappelijke ontwikkelingen van dat moment. De vakbeweging speelde tot de jaren 90 een belangrijke rol in het opkomen van rechten van werknemers.
In de jaren 90 werd duidelijk dat de maatschappij veranderde naar een informatiesamenleving. Werkgelegenheid verplaatste van de maak-economie naar de kennis-economie. Met een ander type arbeid veranderde ook de manier van organiseren binnen bedrijven. Een voorbeeld is de celfilosofie uit de jaren ’90, waarbij ondernemerschap binnen organisaties centraal kwam te staan. Deze ontwikkeling en de individualisering in het algemeen maakt dat de organisatiegraad afneemt. Het laatste decennium is flexibilisering van arbeid een belangrijk onderwerp. Hele bedrijfstakken zijn georganiseerd op basis van flexibele inzet. Soms schrijnend, zoals verplicht verzelfstandigde bouwvakkers of pakketbezorgers. Soms succesvol zoals het leger van IT-professionals en andere zelfstandigen in de zakelijke dienstverlening.
Om een machtsblok te blijven bij slinkende aanhang zijn bonden de afgelopen jaren diverse keren gefuseerd. De gefuseerde som van het ledenbestand klinkt goed, maar is een fractie van wat het is geweest. Met de fusies is de afstand tot de leden toegenomen. Er zijn enorme organisaties ontstaan die geen aansprekende beloften meer hebben voor leden en potentiële leden. Bonden die zelfstandig zijn gebleven of een eigen imago hebben behouden spreken nog wel aan, maar kunnen dat juist alleen richting een beperkte groep, zoals bijvoorbeeld Cabinepersoneel.
Terwijl grote bonden te groot zijn geworden om zichzelf opnieuw uit t vinden, wordt de relevantie van een vakbeweging wel aangetoond door het ontstaan van nieuwe bonden. Voorbeelden hiervan zijn het Alternatief voor Vakbond die technologie inzet om leden te mobiliseren in besluitvorming. Nog sprekender zijn de leraren van PO in Actie die via Facebook acuut een vakbond werden toen ze met collega’s de barricaden op moesten. De behoefte om gesprekspartner te zijn is er, terwijl de traditionele vakbonden te groot en naar binnen gekeerd zijn om in die behoefte te voorzien.
De vakbeweging richt zich van oorsprong om het collectief afspraken maken met werkgevers. Vanaf 1927 gesteund door de Wet op de Collectieve Arbeidsovereenkomst. Werknemers verenigd in een vakbond waren in staat afspraken te maken met hun werkgevers en die vast te leggen in een CAO. Dit is nog steeds een belangrijke activiteit van de vakbonden, waarbij onderhandelaars van de bonden tot CAO’s komen met afgevaardigden van werkgeversorganisaties. De oude vakorganisaties hebben nog de naam van vroeger en via fusies aansprekende ledenaantallen. De vraag is of ze in staat zijn de werkenden van nu te vertegenwoordigen
Individuele belangenbehartiging zijn allerlei individuele diensten die voor vakbonden aan leden worden geboden. Het varieert van hulp bij belastingaangifte tot advies en rechtshulp bij arbeidsconflicten en letselschade. Omdat het meer concrete dienstverlening is, wordt hier ook veelvuldig ledenwerving mee gedaan.
De exponentiele organisatie is een term van Salim Ismail (e.a.). De auteurs onderzoeken wat overeenkomsten zijn in de organisaties die we kennen als “disruptief”. Ze stellen dat de informatiemaatschappij exponentieel verandert, maar dat traditionele organisaties “lineair” georganiseerd zijn. Door gebruik te maken van moderne technologie en een andere aanpak, kan onze organisatie “exponentieel” mee-ontwikkelen met de veranderingen om ons heen.
Kenmerken van de exponentiele organisatie zijn: